W polskich miastach osoby z niepełnosprawnościami każdego dnia muszą pokonywać nie tylko fizyczne przeszkody, ale także te niewidzialne – społeczne, psychologiczne i systemowe bariery, które utrudniają im pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Te niewidzialne bariery są często trudniejsze do zidentyfikowania i usunięcia niż fizyczne przeszkody, a ich skutki mogą być równie dotkliwe.
Architektura wykluczenia
Mimo postępów w dostosowywaniu przestrzeni publicznej, wiele polskich miast wciąż nie spełnia standardów dostępności. Wysokie krawężniki, schody bez alternatywnych podjazdów, brak wind w budynkach użyteczności publicznej czy niedostosowane toalety – to codzienność osób z niepełnosprawnościami. Szczególnie trudna jest sytuacja w starszych dzielnicach i zabytkowych częściach miast, gdzie modernizacja napotyka na opór konserwatorów zabytków lub ograniczenia budżetowe.
W Poznaniu, podobnie jak w innych dużych miastach, stare kamienice często nie posiadają wind, a wąskie korytarze uniemożliwiają swobodne poruszanie się na wózku inwalidzkim. Nawet nowoczesne budynki bywają projektowane bez myślenia o potrzebach osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, skupiając się jedynie na minimalnych wymaganiach prawnych, a nie na rzeczywistej funkcjonalności.
Transport publiczny – niby dostępny, a jednak nie
Choć większość autobusów i tramwajów w polskich miastach posiada już niskopodłogowe pojazdy, problem nie kończy się na wejściu do środka transportu. Zbyt krótkie rampy, nieczynne windy na przystankach, brak informacji głosowej czy wizualnej dla osób z niepełnosprawnościami sensorycznymi – to tylko niektóre z problemów.
Dodatkowo, osoby z niepełnosprawnościami zgłaszają trudności związane z nastawieniem kierowców i innych pasażerów. Pośpiech, brak cierpliwości i zrozumienia często powodują stres i niechęć do korzystania z transportu publicznego. W efekcie, wiele osób z niepełnosprawnościami woli pozostać w domu, niż narażać się na frustrujące doświadczenia podczas podróży.
Cyfrowe wykluczenie
W erze cyfryzacji dostępność stron internetowych i aplikacji miejskich staje się równie ważna jak fizyczna dostępność przestrzeni. Niestety, wiele urzędowych stron internetowych nie spełnia standardów dostępności cyfrowej WCAG (Web Content Accessibility Guidelines). Brak opisów alternatywnych dla obrazów, nieprawidłowa struktura nagłówków czy formularze niemożliwe do wypełnienia bez użycia myszy – to bariery, które wykluczają osoby korzystające z technologii asystujących.
Przykładem mogą być aplikacje do zamawiania transportu czy płatności za bilety, które często nie są kompatybilne z czytnikami ekranu używanymi przez osoby niewidome. W rezultacie, cyfryzacja usług miejskich zamiast ułatwiać, paradoksalnie pogłębia wykluczenie części mieszkańców.
Społeczna obojętność i stereotypy
Jedną z najtrudniejszych do pokonania barier jest brak świadomości społecznej i funkcjonujące stereotypy. Osoby z niepełnosprawnościami często spotykają się z nieprzyjemnymi komentarzami, nadmiernym współczuciem lub przeciwnie – ignorowaniem ich obecności. Powszechne jest też traktowanie osób z niepełnosprawnościami jako jednorodnej grupy, bez uwzględnienia różnorodności ich potrzeb i możliwości.
W przestrzeni publicznej brakuje też pozytywnych wzorców i reprezentacji osób z niepełnosprawnościami. Niewystarczająca edukacja społeczna sprawia, że wiele osób nie wie, jak właściwie zaoferować pomoc bez naruszania godności i autonomii osób z niepełnosprawnościami.
W stronę zmian – co możemy zrobić?
Drogą do przełamywania niewidzialnych barier jest przede wszystkim zmiana mentalności i świadomości społecznej. Kluczowe jest włączanie osób z niepełnosprawnościami w procesy projektowania przestrzeni miejskiej i usług publicznych. Zasada „nic o nas bez nas” powinna być fundamentem wszystkich działań na rzecz dostępności.
Równie ważne jest egzekwowanie istniejących przepisów dotyczących dostępności oraz wprowadzanie rozwiązań opartych na koncepcji projektowania uniwersalnego, które służą wszystkim mieszkańcom. Praktyczne warsztaty uwrażliwiające dla urzędników, projektantów i urbanistów mogą pomóc w lepszym zrozumieniu potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
Niewidzialne bariery można pokonać tylko poprzez systematyczne działania na wielu poziomach – od polityki miejskiej, przez edukację społeczną, po codzienne interakcje międzyludzkie. To zadanie dla nas wszystkich, bo dostępne miasto to miasto przyjazne dla każdego.